เทศกาลลอยกระทงของทุกปี เช่นเดียวกับเทศกาลใหญ่อื่น ๆ ที่เป็นโอกาสให้ผู้คนออกมาใช้จ่ายจนเกิดเงินสะพัดมหาศาล ช่วยกระตุ้นเศรษฐกิจให้คึกคัก แต่ในขณะเดียวกันการลอยกระทงก็ยังเป็นประเด็นถกเถียงในสังคมเรื่องปัญหาขยะที่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม สรุปแล้วเทศกาลลอยกระทงกำลังให้ประโยชน์หรือโทษกับเรากันแน่?
ย้อนกลับไปในช่วง 4-5 ปีที่ผ่านมา ในช่วงเทสกาลลอยกระทงเกิดเงินสะพัดราว 9 พันกว่าล้านบาทมาตลอด ซึ่งก็นับว่าเป็นตัวเลขที่ไม่น้อย และในปีนี้ 2567 หอการค้าไทยคาดว่าจะสุงกว่า 1 หมื่นล้านบาท มากขึ้น 3.3% สูงสุดในรอบ 9 ปี โดยมีค่าใช้จ่ายเฉลี่ยต่อคนสำหรับเทศกาลนี้ราว 2,450 บาท เป็นส่วนหนึ่งที่สะท้อนถึงสัญญาณการปรับตัวดีขึ้นของเศรษฐกิจ
ในขณะเดียวกันหลายปีมานี้ก็มีกระแสงดลอยกระทงกันมากขึ้น เนื่องจากการตระหนักรู้ถึงปัญหาด้านสิ่งแวดล้อมจากการลอยกระทง ที่แม้จะเป็นประเพณีอันมีเสน่ห์ของไทย แต่ก็ต้องยอมรับว่าเป็นการสร้างขยะมหาศาลเช่นเดียวกัน
ในช่วง 5 ปีย้อนหลังมานี้ กทม. เผยสถิติจัดเก็บขยะกระทงจำนวนตั้งแต่ 4-6 หมื่นกว่าใบ น้อยสุดในปี 2563-64 ในช่วงโควิดระบาด 492,537 และ 403,235 ใบ ตามลำดับ แต่ในปี 2565 ก็มีจำนวนสงขึ้นมา 572,602 ใบ และสูงขึ้นอีกในปี 2566 ถึง 639,828 ใบ ตามการฟื้นตัวของเศรษฐกิจ โดยขยะกระทงเหล่านี้จะต้องสิ้นเปลืองงบประมาณมหาศาลในการกำจัด
ทั้งนี้หากเราลองดูผลสำรวจเรื่องค่าใช้จ่ายในเทศกาลลอยกระทงของหอการค้าไทย ในปี 2565 จากยอดรวมต่อคน 1,920.39 บาท เป็นค่าใช้จ่ายสำหรับกระทงเพียง 98.65 บาท หรือคิดเป็นเพียง 5.1% ของค่าใช้จ่ายทั้งหมด แต่ค่าใช้จ่ายส่วนใหญ่ ๆ จะมาจากการทานอาหารนอกบ้าน สังสรรค์ ช้อปปิ้ง หรือท่องเที่ยวมากกว่า
“การลอยกระทง” จึงไม่ใช่ปัจจัยสำคัญที่ส่งเสริมให้เงินสะพัดในช่วงเทศกาลลอยกระทงอย่างแท้จริง แต่เป็นการร่วมงานเทศกาล การท่องเที่ยว สังสรรค์ และออกมาจับจ่ายใช้สอยมากกว่า
ผลสำรวจเกี่ยวกับการทำกิจกรรมในช่วงเทสกาลลอยกระทง ก็พบว่าคนไทยเริ่มลอยกระทงจริง ๆ น้อยลงเรื่อย ๆ และเปลี่ยนมาลอยแบบออนไลน์กันมากขึ้นด้วยแม้จะผ่านช่วงโควิดมาแล้วก็ตาม
นั่นหมายความว่า ตัว “กระทง” เอง แม้จะยังคงเป็นสัญลักษณ์ของเทศกาล แต่ก็อาจไม่ใช่หัวใจสำคัญอีกต่อไป เราสามารถสร้างเงินสะพัดมหาศาลในเทศกาลนี้ได้โดยไม่จำเป็นต้องพึ่งพาการลอยกระทง แต่ทำได้ด้วยการหันมาโฟกัสที่การจัดงานเทศกาลแทน ทั้งกิจกรรมหรือการลอยในรูปแบบอื่น ๆ ที่ไม่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม ดีทั้งต่อเศรษฐกิจ ดีทั้งต่อการสืบสานประเพณีไทย ได้เชิดชูซอฟต์พาวเวอร์แบบไม่ต้องกังวลใจเรื่องสิ่งแวดล้อมด้วย
